Θήρα (Σαντορίνη)

Το όνομα της νήσου "Θήρα" προέρχεται από τον αρχαίο Σπαρτιάτη Θήραν που από τη Σπάρτη προερχόμενος αποίκησε πρώτος τη νήσο αυτή. Το δε όνομα "Σαντορίνη" προέρχεται από τους διερχόμενους Φράγκους Σταυροφόρους οι οποίοι κατά το πέρασμα τους στέκονταν για ανεφοδιασμό κοντά σε εκκλησία της Αγίας Ειρήνης η οποία υπήρχε στο νησί.

Αν και αρχικά υπήρχε η άποψη ότι η εκκλησία αυτή ήταν το παρεκκλήσι της Αγίας Ειρήνης που υπήρχε στην Θηρασιά, σήμερα θεωρείται πιθανότερο να πρόκειται για την μεγαλοπρεπέστατη παλαιοχριστιανική τρίκλιτη βασιλική της Αγίας Ειρήνης που βρισκόταν στην Περίσσα, τα ερείπια της οποίας ανακαλύφθηκαν το 1992. Πρίν την μεγάλη ηφαιστειακή καταστροφή των προϊστορικών χρόνων η νήσος ήταν στρογγυλή και είχε το όνομα Στρογγύλη, ενώ αργότερα απέκτησε τα ονόματα Καλλίστη ή Καλλιστώ (Αρχαία Ελληνικά καλλίστη: "η πιο όμορφη"), Φιλητέρη ή Φιλωτέρα, Καλαυρία, Καρίστη, Τευσία, Θηραμένη καθώς και Ρήνεια.

Επί τουρκοκρατίας οι Τούρκοι την ονόμαζαν "Δερμετζίκ" ή "Διμερτζίκ" (= μικρός μύλος), πιθανώς από τους πολλούς μικρούς ανεμόμυλους που ξεχώριζαν από μακριά.
Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας επίσημα καθιερώθηκε το όνομα "Θήρα", πλην όμως οι ξένοι χάρτες συνέχισαν να την ονοματίζουν "Σαντα-Είρηνα" από την οποία και παρέμεινε με μικρή παραφθορά από τους Έλληνες ως "Σαντορίνη" (αντί του ορθότερου Σαντορήνη).

Ο Ηρόδοτος ισχυρίζεται πως η Θήρα αποικίστηκε για πρώτη φορά από Φοίνικες, φαίνεται όμως πως από το 2000 π.Χ. ήταν γνωστή στη Θήρα η καλλιέργεια του σίτου, η ελαιοπαραγωγή, η αλιεία με δίχτυα κ.λπ. Αυτό αποδεικνύουν οι πρόσφατες ανασκαφές, που έφεραν στο φως δείγματα προχωρημένου πολιτισμού των κατοίκων της προμινωικής εποχής, που ίσως καταποντίστηκαν από τη δράση του ηφαιστείου του νησιού. Τα χρυσά κοσμήματα δείχνουν πως η Θήρα είχε τότε συναλλαγές με τις μικρασιατικές ακτές, όπου υπήρχαν χρυσοφόρα ποτάμια, και τα παράξενα αγγεία της μαρτυρούν σχέσεις και επαφή με τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου και ιδίως τη Μήλο, τη Ρόδο και την Κύπρο, όπου βρέθηκαν ανάλογα αγγεία. Από την ιστορική εποχή, οι κάτοικοι φορούσαν ένα είδος χιτώνα ή εσθήτος, που ονομαζόταν θηραίον, από το όνομα του νησιού. Οι αρχαιότεροι κάτοικοι της Θήρας ήταν Κάρες (πελασγικός κλάδος), που εκδιώχθηκαν από τους Κρήτες την εποχή του Μύνιος Α'. Οι Κρήτες κυρίευσαν τότε το νησί, που αρχικά ονομαζόταν Καλλίστη. Τελικά, το αποίκισε, ξεκινώντας από τη Σπάρτη, μαζί με άλλους Λακεδαιμονίους, ο Θήρας ο Αυτεσίωνος, που της έδωσε και τ' όνομά του. Την εποχή των Πτολεμαίων, το νησί χρησιμοποιήθηκε ως προπύργιο των ναυτικών τους δυνάμεων κι οχυρώθηκε. Οι Θηραίοι λάτρευαν ιδιαίτερα τον Απόλλωνα Καρνείον, την Άρτεμι, τον Ερμή, τον Διόνυσο, τον Ασκληπιό και τον Ηρακλή. Ήταν διάσημο το Μαντείο του νησιού, που το έλεγαν Έπος Θηραίων. Η αρχαία πόλη ανακαλύφτηκε ολόκληρη το 1898, από τον αρχαιολόγο Φρ. Χόλλερ. Εκτεινόταν σε μήκος 800 μέτρων και πλάτος 150, είχε έναν ναό του Καρνείου Απόλλωνα, ένα ηρώο του Λακεδαίμονα ήρωα Θήρα, μια βασιλική 40 μέτρων με εσωτερική κιονοστοιχία κι εξέδρες, ένα εφηβείο και άλλα ερείπια ιερών. Από την πτολεμαϊκή εποχή της χρονολογείται το ιερό των Ίσιδος - Σεράπιος - Ανούβιος, που η λατρεία τους είχε τότε επιβληθεί, καθώς κι αρκετά σπίτια της ίδιας περιόδου. Τα νομίσματά της, όλα χάλκινα, είναι των ετών 350 - 200 π.Χ., και μερικά μεταγενέστερα, της ρωμαϊκής εποχής. Τα αρχαιότερα έχουν επάνω κεφαλή Απόλλωνα ή Ερμή, ή γυναικεία κεφαλή με πέπλο, και τα γράμματα ΘΗ ή ΘΗΡ. Στους μηδικούς πολέμους, η Θήρα ήταν από τα νησιά που έδωσαν γην και ύδωρ στους Πέρσες. Όταν, μετά τους πολέμους αυτούς, συγκροτήθηκε η αθηναϊκή συμμαχία με τις Μήλο, Ανάφη και Φολέγανδρο, οι Θηραίοι απέφυγαν να μετάσχουν, ίσως επειδή στο νησί επικρατούσε το δωρικό στοιχείο. Μόνο το 425 π.Χ. οι κάτοικοι της Θήρας υπέκυψαν στους θαλασσοκράτορες Αθηναίους και φορολογήθηκαν απ' αυτούς. Σήμερα, οι σπουδαιότεροι αρχαιολογικοί τόποι της Θήρας βρίσκονται κοντά στις θέσεις Κολούμπος, Καμάρι, Άγιος Στέφανος και Εξωμότης. Στο Μουσείο της Θήρας υπάρχουν πολύτιμα αρχαιολογικά ευρήματα. Οι ιστορικά βεβαιωμένες εκρήξεις του ηφαιστείου της Θήρας άρχισαν το 196 - 198 π.Χ. και τελείωσαν το 1508 μ.Χ., και ήταν συνολικά έξι (198 π.Χ., 19 μ.Χ., 60 μ.Χ., 726 μ.Χ., 1457 μ.Χ., 1508 μ.Χ.).