Χαιρώνεια

Πόλη της Βοιωτίας, κοντά στα σύνορα της Φωκίδας, σε απόσταση είκοσι σταδίων από τον Πανοπέα, κτισμένη σε τοποθεσία που δέσποζε στη διάβαση από τη Φωκίδα στη Βοιωτία. Η ακρόπολή της ονομαζόταν Πέτραχος ή Πέτρωχος και η καθαυτό πόλη ήταν κτισμένη στους πρόποδες αυτού του βραχώδους υψώματος. Η πόλη ονομάστηκε έτσι από τον επώνυμο ήρωά της Χαίρωνα* και αναφέρεται από τον Όμηρο (Ιλιάδα Β 507). Η προϊστορική αυτή Χαιρώνεια πρέπει να βρισκόταν προς τα δυτικά της μεταγενέστερης πόλης, σ’ ένα σημείο όπου βρέθηκαν υπολείμματα κτισμάτων των νεολιθικών και μυκηναϊκών χρόνων. Τον 5ο αιώνα π.Χ., η Χαιρώνεια υπαγόταν πολιτικά στον Ορχομενό και στα μέσα του αιώνα έγινε ανεξάρτητο μέλος του Βοιωτικού Συνδέσμου. Επειδή κάποια στιγμή επικράτησε μια πολιτική μερίδα που δεν ήθελε την επιρροή των Αθηνών, ο Αθηναίος στρατηγός Τολμίδης κυρίευσε τη Χαιρώνεια το 447 π.Χ., αλλά ηττήθηκε σε λίγο από τους Βοιωτούς στην πεισματώδη μάχη μεταξύ Κορώνειας και Αλιάρτου, όπου και σκοτώθηκε. Το 424 οι Αθηναίοι αποπειράθηκαν να ξαναπάρουν την πόλη, χωρίς όμως επιτυχία και μετά την Ανταλκίδειο Ειρήνη η Χαιρώνεια έγινε, το 387, πολιτικά αυτόνομη. Στον φωκικό πόλεμο του 353 π.Χ., πολιορκήθηκε από τον αρχηγό της Φωκίδας Ονόμαρχο, αλλά αντιστάθηκε μ’ επιτυχία και κυριεύτηκε από το γιο του Ονομάρχου, τον Φαληρέα. Το 338 έγινε στη Χαιρώνεια η περίφημη μάχη μεταξύ Αθηναίων, Βοιωτών και άλλων ελληνικών πόλεων από το ένα μέρος και Φιλίππου της Μακεδονίας από το άλλο. Ο Φίλιππος βγήκε νικητής, με αποτέλεσμα να χάσει την ελευθερία της η Ελλάδα και να υποταχθεί στη μακεδονική κυριαρχία. Τα νερά του ποταμού Αίμονα ή Θερμώδοντα βάφηκαν από το αίμα των υπερασπιστών, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος στο βίο του Δημοσθένη (19) και στον τόπο εκείνο έφτιαξαν τύμβο με άγαλμα λιονταριού για τους Θηβαίους που έπεσαν για την πατρίδα. Από τότε, η Χαιρώνεια κυριεύτηκε από διάφορους εισβολείς (Αντίοχος το 192 π.Χ., Περσέας το 171 π.Χ. κλπ.). Τρίτη μεγάλη μάχη στην περιοχή της Χαιρώνειας έγινε το 86 π.Χ., όταν ο Σύλλας νίκησε τον στρατηγό του Μιθριδάτη Αρχέλαο σε μάχη που δόθηκε κοντά σ’ έναν ποταμό που χυνόταν στον Κηφισό. Η Χαιρώνεια εξακολούθησε να υπάρχει και στους ρωμαϊκούς χρόνους. Εκεί γεννήθηκε ο συγγραφέας Πλούταρχος, που μάλιστα έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη γενέτειρα του και πέθανε εκεί το 120 μ.Χ. Το 551 μ.Χ., μεγάλος σεισμός κατέστρεψε τελείως τη Χαιρώνεια. Τα ερείπια της Χαιρώνειας βρίσκονται στο ύψωμα Πέτραχος (270 μέτρα), όπου σώζονται κυκλώπεια τείχη και μικρό θέατρο με δύο άνισα διαζώματα, που το ένα έχει 10 σειρές καθισμάτων και το άλλο 4. Στη μέση του άνω διαζώματος υπήρχε αφιερωματική στήλη στον Απόλλωνα Δαφνηφόρο και στην Αρτέμιδα Σοωδίνη. Μπροστά στο θέατρο υπάρχει μια ωραία κρήνη, που τροφοδοτείτο ίσως από τα νερά του παραποτάμου του Κηφισού Αίμονα. Τα περισσότερα κινητά ευρήματα βρίσκονται στο μουσείο της σημερινής Χαιρώνειας. Σώζεται επίσης το πολυάνδριον ή τύμβος των Μακεδόνων, κυκλικό επίχωμα με περίμετρο 70 μέτρα και ύψος 7 μέτρα, όπου είχαν ενταφιαστεί οι Μακεδόνες που έπεσαν στη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. Κοντά στη Χαιρώνεια βρέθηκε και το πολυάνδριον των Θηβαίων ιερολοχιτών, με τον μαρμάρινο λέοντα της Χαιρώνειας, που στήθηκε πάνω σ’ αυτόν τον τύμβο. Ο λέων ανακαλύφθηκε το 1880, σε ανασκαφές της Αρχαιολογικής Εταιρίας, και αναστηλώθηκε το 1904 στην αρχική του θέση. Έχει ύψος 5,5 μέτρων, και παριστάνεται καθισμένος πάνω σε βάση ύψους 3 μέτρων.

Χαίρων
Γιος του Απόλλωνα και της Θηρούς, που τον θεωρούσαν ιδρυτή της Χαιρώνειας.