Αμφίπολις

Στην αρχαιότατη εποχή ονομαζόταν Εννέα Οδοί. Την κατοικούσαν οι φιλελεύθεροι και πολεμοχαρείς Ηδωνοί και αντιστάθηκε επανειλημμένα στις επιθέσεις των Αθηναίων (Αρισταγόρας το 497 π.Χ., Λέαγρος το 469). Μόνο το 437, αφού κατέλαβε τη Θρακική Χερσόνησο και τη Θάσο, οι Αθηναίοι κυρίευσαν τις Εννέα Οδούς και τις μετονόμασαν σε Αμφίπολη, επειδή βρίσκονταν μεταξύ Στρυμώνα και θάλασσας. Οι Σπαρτιάτες με τον Βρασίδα κατέλαβαν την Αμφίπολη το 424 π.Χ. και ο ιστορικός Θουκυδίδης, που άργησε να ενισχύσει τους υπερασπιστές της, τιμωρήθηκε με εξορία. Το 422 σε φονικότατη μάχη έξω από την Αμφίπολη σκοτώθηκε ο Κλέων και τραυματίστηκε ο Βρασίδας. Μετά τη Νικίειο ειρήνη (421), η πόλη παραχωρήθηκε στους Αθηναίους, αλλά οι κάτοικοί της έμειναν ουσιαστικά ανεξάρτητοι, κάτω από την επικυριαρχία των Μακεδόνων, ώσπου ο κίνδυνος του Φιλίππου Β' τους έκανε να ζητήσουν τη βοήθεια των Αθηνών. Οι Αθηναίοι όμως πίστεψαν τις υποσχέσεις του Φιλίππου και άφησαν τους Αμφιπολίτες αβοήθητους, με αποτέλεσμα να καταλάβει ο Φίλιππος το 357 την πόλη τους και να μείνει μακεδονική ώς το 168 μ.Χ., οπότε την κατέλαβαν οι Ρωμαίοι. Η γεωγραφική θέση και ο πλούτος της Αμφίπολης (εύφορη γη, ξυλεία, μεταλλεία χρυσού και αργύρου) εξηγούν τη σημασία της. Ο Μέγας Αλέξανδρος από εκεί εξόρμησε για την κοσμοκρατορία, και ο Ρωμαίος στρατηγός Αιμίλιος Παύλος την έκανε πρωτεύουσα του μακεδονικού θέματος. Τα νομίσματά της ήταν εξαιρετικής τέχνης. Ιστορία της πόλης έγραψε ο Ζώιλος, αλλά το έργο χάθηκε. Από την Αμφίπολη καταγόταν ο ιστορικός Φίλιππος (ο Αμφιπολίτης), ο πλατωνικός φιλόσοφος Δημήτριος, ο στωικός Ερμαγόρας, ο πυθαγόρειος Δάμιππος και ο ζωγράφος Πάμφυλος, δάσκαλος του Απελλού.

Βρασίδας

Σπαρτιάτης στρατηγός στην πρώτη δεκαετία του Πελοποννησιακού Πολέμου, γιος του Τέλλιδος. Απελευθέρωσε τη Μεθώνη, που πολιορκούσαν οι Αθηναίοι (431 π.Χ.), και το 429 επιχείρησε επίθεση, με τον ναύαρχο Κνήμο, εναντίον του Πειραιά. Αργότερα προσπάθησε να καταλάβει την Κέρκυρα, αλλά απέτυχε εξαιτίας του ναύαρχου Αλκίδα. Μετά την ατυχή επίθεση κατά της Πύλου, ο Βρασίδας έσωσε τα Μέγαρα από την αθηναϊκή απειλή (425) και, εξορμώντας από εκεί, διέσχισε την Ελλάδα κι έφθασε στον Στρυμονικό κόλπο, κυριεύοντας τις πόλεις Στάγειρα, Άκανθο και Άργιλο, τις πόλεις του Άθω και τη Σιθωνία. Το 422, όταν ο Κλέων έφτασε και πολιόρκησε την Αμφίπολη, ο Βρασίδας έκανε μια ηρωική έξοδο, σκοτώνοντας 6.000 Αθηναίους και συμμάχους, αλλά πληγώθηκε και πέθανε λίγο αργότερα. Ο Βρασίδας ήταν και ικανός ρήτορας. Οι Σπαρτιάτες καθιέρωσαν στη μνήμη του ετήσιους αθλητικούς αγώνες, τα Βρασίδεια.